Yasal ve akademik statü tanımları ile adı “tıpta uzmanlık öğrencisi” veya “araştırma görevlisi” olan “asistan hekim” görev tanımı ve yapılandırılmış eğitim programlarının yokluğunda, hekimler arası eşit bir ilişkiden uzaklaşıp, “asistan hekim” eğitim sorumlusu ve uzman hekimlerin altında, usta- çırak ilişkisi söylemi ile kurulan bir iktidar ilişkisi içinde, görevi olmayan işlerden sorumlu, hakkı olan eğitimden yoksun, bağımlı bir konuma itilmektedir. “Asistan hekim” kimdir? Asistan hekim tanımı, geçmişten gelen bir ifade olup, geleneksel tıp eğitimi anlayışına işaret etmekte, asistan hekimi uzmana destek olan bir konuma yerleştirmektedir. Bu nedenle “uzmanlık öğrencisi hekim” ya da bilimsel bilgi üretimi sorumluluğuna da işaret eden “araştırma görevlisi hekim” ifadelerinden birinin bizleri daha iyi anlattığını düşünmekteyiz. Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği (TDHUEY); asistan hekimi yani uzmanlık öğrencisini kurumlarındaki kadro unvanı ne olursa olsun, bu yönetmelik ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde programlarda “uzmanlık eğitimi gören, araştırma ve uygulama yapan kişiler” olarak tanımlanmaktadır (TDHUEY madde 11/1).
Psikiyatri Uzmanlık Öğrencisi Hekimin Hakları nelerdir? 1. Eğitim Haklarımız Eğitim haklarımız, 26.04.2014 tarihli “Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği (TDHUEY)” ile düzenlenmektedir. Tıpta Uzmanlik Kurulu Müfredat Oluşturma Ve Standart Belirleme Sistemi (TUKMOS) tarafından 08.04.2014 tarihinde güncel hali yayınlanan Ruh Sağlığı Ve Hastalıkları Uzmanlık Eğitimi Çekirdek Müfredatı, uzmanlık öğrencisinin psikiyatrik hastalıkların etiyoloji, tanı ve tedavisi ile hastalıklardan korunmaya yönelik bilgi, beceri ve bunu tamamlayan tutumları edinerek yetkinliğinin geliştirilmesini hedefleyerek hazırlanmıştır.
Bu öğrenme hedefleri kuramsal içerik, beceri ve tutumlar olarak tanımlanmalıdır. Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık eğitimi programının özünü, (1) dersler, düzenli olarak programlanmış seminer, konferans, panel gibi "kuramsal eğitim"; (2) uzmanlık öğrencisine, eğitim süresi boyunca, gözetim-denetim (supervizyon) altında, hasta takibiyle ilgili klinik deneyim, beceri ve tutum kazandırmaya yönelik "uygulamalı eğitim" oluşturur. Hazırlanan ilgili müfredata gore çalıştığımız kurumlardan talep edebileceğimiz asgari eğitim saatleri şu şekildedir :
Tüm bu eğitim haklarımız TDHUEY (madde 11/6)'da “Uzmanlık öğrencisinin programlarda, kurul tarafından belirlenmiş müfredat ve standartlarda verilmesinin sağlanmasını isteme hakkı vardır” denilerek güvence altına alınmıştır. Uzmanlık eğitimi veren programlar Tıpta Uzmanlık Kurulı (TUK) tarafından beş yılda birden az olmayacak şekilde denetlenir. Ancak uzmanlık öğrencileri eğitim programında bir eksiklikle ya da eğitimci ya da yöneticilerden kaynaklı eğitim sürecini kesintiye uğratan bir sorun ile karşılaştığında TUK'tan denetim talep edebilir. TUK’a yapılan başvurularda, başvuranın kimliğinin gizli kaldığı da unutulmamalıdır. Son olarak; normalde mesai saatlerinde gerçekleşmesi gereken eğitimlerin, çoğu kurumda tüm çalışanların yasal izin saati olan, öğle saatlerine sıkıştırılmakta, hatta iş yükü ve personel yetersizliği mazaret gösterilerek, eğitim saatlerinde asistan hekimlerin dönüşümlü olarak çalıştırılmaktadır. Oysa hiçbir çalışan izin saatlerinde çalışmaya zorlanamaz; aksi yasaların ihlalidir. Yetersiz hekim sayısı bahane edilerek uzmanlık öğrencisinin sağlık hizmetini yürütme görevinin eğitim hakkını elinden alması durumu asla kabul edilmemelidir.
2. Özlük Haklarımız
I. Çalışma Sürelerimiz:
Kamu görevlisi hekimlerin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 99. maddesi uyarınca haftalık çalışma süresi 40 saattir. Maddenin devamında özel kanunlarla yahut bu kanuna veya özel kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerle, kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma sürelerinin belirlenebileceği düzenlenmiştir. Kamu görevlisi hekimlerin günlük çalışma sürelerine yönelik bir üst sınır belirtilmemiştir. Anayasa’nın “Çalışma Şartları Ve Dinlenme Hakkı” başlıklı 50. maddesine göre “Dinlenmek çalışanların hakkıdır.” Bu hak temel hak ve hürriyetlerden olması nedeniyle şahsa bağlı devredilemez sosyal bir haktır. Anayasanın 50. maddesinin gerekçesine göre de dinlenme hakkı “…hem çalışanın bedenen korunması için zorunlu hem de çalışanın dinlenme sonrası çalışmasının verimi için gereklidir.” Avrupa Birliği Parlamentosunun üye ülkeler açısından bağlayıcı ve zorunlu 1993 tarih ve 104/EC ve 2003 tarih ve 88/EC sayılı direktiflerinde, hekimlerin günlük çalışma süresi 8 saat olup bu süre haftalık 40 saati aşmayacaktır. Zorunla hallerde günlük çalışma süresi 10 saati aşmamak üzere uzatılabilecektir. Ancak günlük 10 saatlik çalıştırma halinde dahi, çalışanlar yönünden bir yılda 24 hafta ortalama 8 saatlik çalışmayı güvence altına alacak şekilde çalışma düzenin belirlenmesi zorunludur. Avrupa Birliği Mahkemesi’nin 03.10.2000 tarihli SİMAP, 09.09.2003 tarihli JAGLER ve 11.01.2007 tarihli VOREL kararında, hekimlerin nöbetler dahil haftalık çalışma sürelerinin en çok 48 saat olabileceği belirtilmiştir.
II. Nöbet sayıları ve psikiyatri dışı nöbet tutturulması :
III. Nöbet ertesi izin :
IV. Yıldırma (Mobbing) olduğunda? İş yerinde psikolojik şiddet ya da yaygın kullanılan adıyla yıldırma (mobbing) işyerinde gerçekleşen, bir veya daha fazla kişi tarafından, bir veya daha fazla kişiye, sistemli bir şekilde, düşmanca ve ahlakdışı bir yaklaşımla, süreklilik gösteren bir sıklıkla, kişiyi sindirme maksadı ile kişinin özgüvenine uygulanan psikolojik ve hatta fiziksel saldırgan davranışları ifade eder. Hepsinde ortak yön, kişinin onur ve saygınlığının hedef alınmasıdır. İşyerinde yıldırmaya başvuranlar, ne yazık ki, geleneksel tıp eğitimi ve yönetim anlayışları içerisinde eylemlerini doğal görmektedirler. Yıldırmaya sıklıkla bir hak talebinin önlenmesi için başvurulmaktadır. Yıldıran, hak talebine dönük somut atılmasını engelleyebildiği, bu davranışlarından dolayı resmi düzlemde hesap vermek zorunda kalabileceğini hissetmediği sürece tutumunu sürdürmektedir. İşyerinde yıldırma bir suçtur ve kişisel hak talebinden öte, yerleşik anlayışın da yıkılması için üzerine gidilmelidir. Bu durumda yapılması gereken;
Çoğu vakada olayın resmi düzleme taşınması, kurum yöneticilere soruşturma talebi ile dilekçe verilmesi, yerel tabip odasından soruşturma talep edilmesi gibi girişimler, oda temsilcilerinin kurum yetkilileri ile görüşmesi, işyerinde yıldırma uygulayanın güç aldığı iktidar duygusunun kırılmasına ve geri adım atmasına neden olmaktadır. Yıldırmanın bir parçası olarak eğitim hakkının engellendiği durumlarla TUK doğrudan ilgilenmekte, kendi soruşturmasını yürütmektedir. Bunlar dışında tazminat davası açılması her zaman için bir seçenektir. V. Mazaretsiz Yatay Geçiş? Mazeretsiz nakil işlemleri, TDHUEY’nin 16. Maddesi 4. fıkrası Ç bendi hükümlerine göre yapılmaktadır. Buna göre uzmanlık eğitimine başlandıktan sonra herhangi bir mazeret gözetmeksizin eğitimlerine başka bir ilde veya kurumda devam etmek isteyenlerin bir defaya mahsus olmak kaydıyla ilgili mevzuat çerçevesinde atamaya yetkili makam tarafından geçişleri yapılır. Her iki kurumun programlarının uyumlu olması, her iki kurumun geçiş işlemleri için onay vermesi ve kişinin öğrenime hak kazandığı TUS'da aldığı puanın, geçilecek kurumun aynı dönem asistan alım puanı ile eşit ya da daha yüksek olması geçiş için sağlanması gereken şartlardır. Koşullar sağlandığı taktirde uzmanlık öğrencisi TUK’un internet sitesinde “Mazaretsiz Yatay Geçiş” bölümünde yer alan belgeleri hazırlayarak başvuruda bulunabilir. Görülüyor ki; sahip olduğumuz haklarımızı öncelikle bilmemiz ardından bunları kazanmak için bir arada yürüteceğimiz mücadelimiz geleceğimiz için büyük önem taşımaktadır. Bizler hekimlik uygulamalarının hak ettiği değerini bulması için, klinik eğitmenlerimizden ve hastane yöneticilerinden haklarımızı talep etmek, çabalamak zorundayız. Biliyoruz ki “birlikte ve kararlılıkla” yürütülen hak arama mücadeleleri daha önce defalarca tanıklık ettiğimiz gibi başarıyla sonuçlanacaktır. Tüm asgari şartların standart biçimde yerine getirildiği uzmanlık eğitim programlarının bir an önce hayata geçmesi dileğiyle.
KAYNAKLAR
-Tukmos, Tıpta Uzmanlık Kurulu Müfredat Oluşturma ve Standart Belirleme Sistemi, Çekirdek Müfredat Hazırlama Kılavuzu, v.1.1, 2013 -Tükel R, Alkın T, Uluşahin A. Psikiyatride Uzmanlık Eğitimi, Yeterlilik ve Eğitimin Akreditasyonu. Ankara: Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, 2009. -Hekimlerin Çalışma Süresi, Nöbet, Fazla Çalışma Ücreti, Dinlenme ve İzin Hakları (http://www.ttb.org.tr/index.php/brosur.html)