Ülkemizde son yıllarda farklı uzmanlık alanlarında yan dal uzmanlık eğitimi (örneğin Dahiliye alanında Geriatri yan dal uzmanlık eğitimi gibi) programları açılmaya başlanmıştır. Ruh Sağlığı alanında da artan bilgi birikimi ve toplumun ihtiyaçları gözönüne alındığında (bağımlılıkla ilgili sorunların daha fazla görülmesi, yaşlı nüfusun artması gibi) belirli alanlarda özelleşmiş bilgiye olan gereksinim nedeniyle uzmanlaşma gereksinimi ortaya çıkmıştır. Halihazırda resmi olarak adı konulmasa da, özellikle eğitim hastanelerinde görev yapan akademisyenler ve klinisyenler, belli alanlarda uzmanlaşmakta ve kendi uzmanlaştıkları alanda klinik pratiklerini sürdürmekte ve eğitim vermektedirler. Konsültasyon liyezon psikiyatrisi, geriatrik psikiyatri, adli psikiyatri, bağımlılık psikiyatrisi belli başlı alanları oluşturmaktadır. Konsültasyon liyezon psikiyatrisi ve sıralanan diğer alanlarda bilgi ve beceri kazanılmasının önemi Türkiye Psikiyatri Derneği tarafından hazırlanan “Psikiyatri Uzmanlık Eğitiminde Gereklilikler ve Asgari Standartlar”da ve bu metin temel alınarak geliştirilen ve güncellenen “Sağlık Bakanlığı Tıpta Uzmanlık Kurulu Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlık Eğitimi Çekirdek Müfredatı” vurgulanmaktadır.

Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi (KLP); genel klinik tıp ve çeşitli uzmanlık alanları ile ruhsal ve psikososyal durumlar arası bağlantıları araştıran, fiziksel hastalıklara eşlik eden psikiyatrik bozukluk ve psikososyal sorunların tanısı, tedavisi ve izlenmesi ile uğraşan psikiyatri disiplinidir.

Tüm dünyada ve ülkemizde, karmaşık ya da kronik, dahili ya da cerrahi sorunlar giderek artmaktadır. Bu kronik rahatsızlıklarda yüksek yaygınlık oranlarında psikiyatrik sorunlar gözlenebilmektedir. Bedensel sorunlara ek psikiyatrik sorunların da ortaya çıkması, işlev yitiminin artışına, tedavi uyumsuzluklarına, bedensel hastalığın prognozunda kötüleşmeye, hastanede yatış sürelerinin uzamasına ve yaşam kalitesinde belirgin azalmaya neden olmaktadır. Bu sorunlar arasında;

• Diyabet, kalp hastalıkları, böbrek yetmezliği, HIV/AIDS, organ nakilleri, kanser, inme, travmatik beyin hasarı, KOAH, yüksek riskli gebelikler gibi çok sayıda tıbbi, cerrahi, nörolojik, obstetrik rahatsızlığın seyrinde psikiyatrik morbiditenin tıbbi bakım sürecini ya da yaşam kalitesini etkilediği rahatsızlıklar
• Somatoform bozukluklar ya da psikolojik faktörlerin bedensel rahatsızlıkları doğrudan etkilediği klinik durumlar olan ‘psikosomatik hastalıklar’
• Psikiyatrik sorunların doğrudan primer tıbbi durumun sonucu ortaya çıktığı klinik tablolar sayılabilir.

Bedensel hastalıklara eşlik eden psikiyatrik sorunlar diğer klinisyenlerce gereğinden az tanınmakta, yanlış tanı konulmakta ya da tedavi edilememektedir. Bu hastalardaki psikiyatrik sorunların tanısı, tedavisi ve yönetiminin bu alanda uzmanlaşmış psikiyatristler tarafından yürütülmesi durumunda daha başarılı olunmaktadır. Bu ancak psikiyatrik bozukluklara yönelik bilgi ve becerinin yanında bedensel hastalığa ilişkin detaylı bilgi sahibi olunması, tedavisinin ve prognozunun bilinmesi, psikotroplar ve diğer ilaçlar arasındaki etkileşimlerin ve psikiyatrik tedavilerin diğer bedensel hastalıklara olan etkileri konusunda detaylı bilgi ve beceri sahibi olunmasıyla mümkündür.

Ülkemizde de ilk olarak 1970’li yıllarda KLP alanında çalışmalar yapılmaya başlanmıştır ve 1997 yılında YÖK kararıyla psikiyatri anabilim dalı bünyesinde bir bilim dalı olarak kurulmasına ilişkin karar vermiştir. Ardından İstanbul Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi’nde KLP bilim dalları kurulmuştur. 2010 yılından bu yana Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Nörolojik Bilimler ve Psikiyatri Enstitüsü’ne bağlı olarak Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi Tezsiz Yüksek Lisans Programı yürütülmektedir.

Avrupa Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi ve Psikosomatik Tıp Birliği Konsültasyon-Liyezon Eğitimi Çalışma Grubunun ‘European guidelines for training in consultation–liaison psychiatry and psychosomatics: Report of the EACLPP Workgroup on Training in Consultation–Liaison Psychiatry and Psychosomatics’ başlıklı 2007 yılında yayınladığı rapor ile KLP ile ilgili ileri yan dal eğitimiyle ilgili önerilen temel gereksinimler aşağıdaki şekilde verilmiştir (Söllner ve ark. 2007);

• Minimum 12 ay (tercihen 2 yıl) tam zamanlı KLP departmanında eğitim,
• Farklı medikal alanlarda KLP uzmanı süpervizyonunda sorumluluk alarak eğitim (yoğun bakım, palyatif bakım gibi),
• En az bir liyezon servisinde görev alma (onkoloji, organ nakli, kardiyoloji, ağrı gibi).

Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD), KLP psikiyatrinin kabul edilmiş bir klinik yan dalıdır ve akademik nitelikli genel hastanelerde psikiyatri bölümleri içinde ayrı bir klinik alt bölüm olarak hizmet vermektedir. Akademik hastanelerde, KLP birimlerinde çalışan psikiyatristlerin büyük bir çoğunluğu genel psikiyatri eğitimi üzerine bir yıl KLP eğitimi almış ve KLP yan dalında uzmanlık sertifikası sahibidir. KLP, 2003 yılından itibaren Amerikan Tıpta Mezuniyet Sonrası Eğitim Ulusal Akreditasyon Kurulu (ACGME) akreditasyon kuruluşu tarafından akredite edilmiş yan dal olarak onaylanmıştır. ACGME tarafından belirlenen genel psikiyatri eğitim müfredatında zorunlu olarak tanımlanmış olan KLP eğitimi, genel psikiyatri asistanlığının en az 2 ayını oluşturacak sürelerde, hastanelerin cerrahi-dahili birimlerinin yatan ve ayaktan hasta servislerinde geçirilmesi gereken bir rotasyondan oluşmaktadır. ACGME tarafından en az 2 ay şartı konmuş olsa da asistan eğitim programlarının büyük bir çoğunluğu rotasyon gerekliliğini 3 ay olarak belirlerken, bazı eğitim programlarında ise 6 ay olarak belirtilmiştir (ACGME 2014, “Cleveland Clinic Adult Psychiatry Residency Program” 2015, “Georgetown University Psychiatry Residency Program” 2015). Amerikan Tıp Birliği FREIDA veri bankası ve ACGME verilerine göre 2015-2016 akademik dönemi itibari ile ABD genelinde 59 adet akredite KLP yan dal eğitim programı bulunmaktadır (ACGME 2015, American Medical Association 2015).

Ülkemizde KLP’nin bir yan dal olarak tanımlanması sayesinde klinik hizmetlerin yanı sıra  araştırma ve eğitim faaliyetleri de doğal olarak olumlu yönde etkilenecektir.  Ülkemizde yurt dışı üniversitelerdeki örneklerine benzer şekilde, psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlayan tıp doktorlarının, ek olarak iki yıl süreyle KLP yan dal uzmanlık eğitimine devam ederek, KLP uzmanı olmaları planlanmaktadır. Buna göre amaçlanan kazanımlar arasında;

• KLP yan dal uzmanlık eğitiminin ilk yılını 6-ay süre ile cerrahi (organ nakli, kalp-damar cerrahisi vb.), 6-ay süre ile dahili (tıbbi onkoloji, HIV/AIDS vb.) ve acil tıp dallarında liyezon faaliyetlerini yarı-zamanlı olarak tamamlamak,
• Ayaktan ve yatan hasta konsültasyonlarında yeterli bilgi ve becerinin kazanılması,
• KLP bilim dalında en az bir araştırma projesine katılmak,
• KLP çekirdek müfredatında tanımlanmış olan teorik dersleri tamamlamış olmak,
• Tanımlanmış asgari seminer/makale sunumunu yapmış olmak sayılabilir.

Tüm psikiyatri araştırma görevlileri, eğitimleri süresince zorunlu olarak  KLP rotasyonu  yapmalıdırlar. KLP rotasyonu sırasında tüm psikiyatristler bu konuda temel eğitim alsalar da tıbbi hastalarda görülen çok sayıda psikiyatrik sorununun yönetimi hakkında detaylı bilgi sahibi olan klinisyenlere ihtiyaç vardır. Yan dal uzmanlık öğrencileri alacakları eğitimle klinik bilgi ve becerilerin yanında liyezon hizmetlerinin ayrılmaz bir parçası olarak:

• Diğer klinisyenlerle ve diğer ekip üyeleriyle multidisipliner işbirliği yapabilmeyi;
• Multidisipliner ekip üyelerine ve diğer klinisyenlere psikiyatrik rahatsızlıkları tanımayı ve nasıl müdahale edilmesi gerektiğini öğretebilmeyi;
• Tıbbi ortamlarda psikososyal sağlık hizmetlerini düzenleyebilmeyi de öğreneceklerdir.

Ülkemizde ve dünyada KLP alanında çalışan çok sayıda klinisyen ve araştırmacı bulunmaktadır. Yeni başlayacak adaylar için yeterli ve sağlam bir eğitim altyapısı mevcuttur. KLP alanında çok sayıda kitap, bilimsel dergi, yayın, kongre/sempozyum bulunmaktadır. KLP alanında uzun yıllardan beri faaliyet gösteren dünya çapında çok sayıda kuruluş, dernek bulunmaktadır

KLP’nin yan dal uzmanlığının resmen kabul edilip uygulandığı ülkelerde 100.000 kişi başına düşen psikiyatri uzmanı sayısının ülkemize oranla oldukça yüksek olması konu ile ilgili çekincelerden birisidir. Bununla birlikte, psikiyatri uzmanı sayısı ülkemizde giderek artarken başlangıçta her hastanede olmasa da belirli bölge ya da merkezlerde yan dal uzmanının olması tarafımızca hem eğitim hem de uygulamada faydalı bulunmaktadır.

Ülkemizde ruh sağlığı ve hastalıkları alanında eğitim veren tüm programlar tam teşekküllü eğitim hastaneleri bünyesindedir ve konsültasyon hizmetleri giderek artan şekilde sunulmaktadır. Bu alanda genel tıp, ilaç etkileşimleri, yoğun bakım, organ nakli, onkoloji-palyatif bakım gibi özelleşmiş alanlardaki bilgiye hakim, disiplinlerarası iletişim ve işbirliği konusunda deneyimli, ekip liderliği yapma kabiliyeti olan psikiyatri uzmanına ihtiyaç artmaktadır.

Sonuç olarak; Türkiye Psikiyatri Derneği olarak KLP yan dal eğitim programları oluşturulmasının Türkiye’de önemli bir ihtiyacı karşılayacağı; ayrıca bağımlılık psikiyatrisi, geropsikiyatri ve adli psikiyatri yan dal eğitim programlarının da oluşturulmasının gerekli olduğu görüşümüzü iletmek isteriz.

Türkiye Psikiyatri Derneği