Bildiğiniz üzere 10.02.2022 tarih ve 31746 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik hakkında Türkiye Psikiyatri Derneği, Türk Dermatoloji Derneği ve Türk Toraks Derneği birlikte dava açmıştır. Söz konusu dava Danıştay 10. Dairesi’nin E.2022/2388 sayılı dosyasında kayıtlı olup yürütmenin durdurulması isteminin idarenin savunması alındıktan sonra görüşülmesine karar verilmiştir. Bu kararın ardından idare savunmak sunmak için ek süre talep etmiş, bu talep kabul edilmiş, dosyada idarenin savunmasını sunması beklenmektedir. Ardından yürütmeyi durdurma istemi hakkında karar verilecektir.
Bununla birlikte uzaktan sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşlarının Yönetmeliğe uyum sağlaması için tanınan 6 aylık geçiş süresi 10.8.2022 tarihinde dolmuştur. Halen online görüşmelere devam eden ( yüz yüze görüşmenin mümkün olamadığı hastalar) yönünden üyelerimizin nasıl bir yol izleyebileceğine dair değerlendirmelerin paylaşılması ihtiyacı doğmuştur. Bu nedenle Yönetmelik hakkındaki güncel durum TPD Hukuk Büromuz ile değerlendirilmiştir.
Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmeliği’nin hekimlik meslek etiği kuralları ve hasta haklarına ilişkin düzenlemelere aykırı olması, hastaların ve sağlık çalışanlarının haklarını güvenceye almaması, uzaktan sağlık hizmetinin risklerini ortadan kaldıracak ölçütler içermemesi, rıza aranmaksızın ve anonimleştirme öngörülmeksizin, hastaların muayenehane, poliklinik vb. sağlık hizmeti aldıkları her türlü sağlık kuruluşunun kişisel sağlık verilerini Bakanlığa aktarması zorunluluğu getirmesinin üst hukuk normlarına aykırı olması nedeniyle bir bütün olarak iptali talebinde bulunulmuştur.
Yönetmelik hükümleri ile ilgili henüz bir karar verilmemiş olmakla birlikte Sağlık Bakanlığı tarafından daha önce yayımlanan ve özel nitelikteki kişisel veriler olan sağlık verilerinin, herhangi bir sınırlama olmaksızın, hangi amaçlar için kullanılacağı açıklanmaksızın, hangi zorunluluklar nedeniyle bu verilerin toplandığı gösterilmeksizin toplanmasını öngören düzenleyici işlemleri hakkında çok sayıda yürütmeyi durdurma ve iptal kararı verilmiştir. Son olarak muayenehaneler ile özel ağız diş sağlığı poliklinikleri ve özel ağız ve diş sağlığı merkezlerinin Muayene Bilgi Yönetim Sistemine (MBYS) entegre olmaları ve yaptıkları tüm iş ve işlemlere ilişkin (tedavi, ameliyat, muayene vb.) kişisel sağlık verilerini Sisteme göndermelerine ilişkin genel yazı hakkında Danıştay 10. Dairesi tarafından yürütmeyi durdurma kararı verilmiştir. Bu kararın gerekçesinde; “sağlık kuruluşları tarafından tutulan sağlık verilerinin ne kadarının sisteme aktarılacağı, veri işleme amacının gerçekleştirilebilmesi için tüm sağlık verilerinin Bakanlığa aktarılmasının gerekip gerekmediği, kimlerin bu verilere erişebileceği, yalnızca sağlık hizmeti sunumunda görevli kişilerin mi veriye erişebileceği, veriye erişebilenlerin ise bu verilerin ne kadarını görebileceği gibi hususlarda açıklık içermemektedir. Dolayısıyla, dava konusu düzenlemeden, verinin işlenmesi amacın gerçekleştirilmesi için gerekli olanla sınırlı kalınıp kalınmadığı, düzenlemenin ölçülü olup olmadığı anlaşılamamaktadır. Bu yönüyle belirli, açık ve anlaşılır olmayan düzenlemede hukuka uyarlık bulunmamaktadır.” denmiştir. 1
Benzer düzenlemeler hakkında meslek örgütleri tarafından açılan davalarda da yargı organları tarafından işlemler hukuka aykırı bulunarak iptal edilmiştir.2 Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik ile ilgili açılan davada İdari Dava Daireleri Kurulu, sağlık verilerine erişimin Genel Müdürlük tarafından yeniden değerlendirilebileceğini düzenleyen kuralın bu verilere erişimi sınırlandıran kuralı etkisiz hale getirdiği, sınırlama ile güdülen amaçla çeliştiği gerekçesiyle hukuka aykırı bulmuştur. Söz konusu karar da özel nitelikteki kişisel veriler olan sağlık verilerine kim tarafından ne zaman hangi hallerde erişebileceğinin özel olarak düzenlenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.3
Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik hükümleri incelendiğinde de yargı kararlarında belirtilen hukuka aykırılıkların sürdürüldüğü görülmektedir. Çünkü uzaktan sağlık hizmeti alan hastaların kişisel verilerin herhangi bir sınırlama olmaksızın, hangi amaç için olduğu Yönetmelikte gösterilmeksizin Sağlık Bakanlığı’na aktarılması, dolayısıyla kişisel verilerin hastaların rızası olmaksızın işlenmesi söz konusu olmaktadır. Ayrıca bu aktarılan verilere kimler tarafından hangi koşullarda ve süreyle erişilebileceği de gösterilmemiştir. Bu anlamıyla ilgili düzenlemeler Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 8. Maddesi, Anayasa’nın 20. Maddesi ile düzenlenen özel hayatın gizliliği hakkını ölçüsüz biçimde ihlal etmektedir. Yukarıda verilen yargı kararlarında değinildiği gibi, sağlıkla ilgili kişisel verilerin toplanabilmesi için 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunun 4. Maddesinde sayılan genel ilkelere uygun bir düzenleme yapılması zorunludur. Bunların yanında Anayasanın 138. Maddesi uyarınca Bakanlık yargı kararlarına uymakla yükümlüdür.
Sağlık Bakanlığı tarafından yazılım firmalarınca hazırlanan sistemlere ilişkin inceleme ve onayı gösterir iş akış tabloları incelendiğinde sistemi kullanan hekimlerin e-nabız sistemi üzerinden hasta verilerini ileteceği anlaşılmaktadır. Söz konusu uzaktan sağlık bilgi hizmeti sistemi kullanılarak hastaların rızası olmaksızın verilerin aktarılması ise yukarıda değinildiği üzere özel hayatın gizliliğini ihlal edecektir. Yönetmelikte hasta mahremiyetinin ve kişisel verilerinin korunmasından hizmeti veren sağlık tesisi ve sağlık meslek mensubu sorumlu tutulmuştur. Bu durumda hukuka aykırı Yönetmelik hükmünün, hekimlerin hastalarına ait kişisel verileri paylaşmaları için bir hukuka uygunluk nedeni oluşturmayacağı, hasta yönünden oluşabilecek ihlaller nedeniyle Bakanlığın sorumluluk üstlenmeyeceği düşünülmektedir.
Bütün bunlar karşısında meslektaşlarımızın hukuka aykırılığı çok sayıda yargı kararı ile saptanmış düzenlemeler gerekçe gösterilerek online görüşme yaptığı hastalar için bu sistemi kullanmaya zorlanamayacağını düşünüyoruz. Böyle bir zorlama ile karşılaşan üyelerimiz Derneğimiz ile iletişime geçebilir. Yürütülen dava ile ilgili gelişmeler de paylaşılacaktır.
Saygılarımızla,
Türkiye Psikiyatri Derneği Merkez Yönetim Kurulu
2 Danıştay 10. Dairesinin E. 2019/7264 K. 2019/4782 sayılı Kararıyla Sağlık Bakanlığının Sağlık Bilgi Sistemleri Uygulamaları konulu 2015/17 sayılı Genelgesi iptal edilmiştir. Danıştay 15. Dairesinin E. 2015/2900 K. 2018/3876 sayılı Kararıyla Sağlık Bakanlığının e-Nabız Projesi konulu 2015/5 sayılı Genelgesi iptal edilmiştir. 20.10.2016 tarihli Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi ve Mahremiyetinin Sağlanması Hakkında Yönetmeliğin, sağlık hizmet sunucularına verileri merkezi sağlık veri sistemine göndermek yükümlülüğü getiren 15.maddesinin yürütmesi Danıştay 15. Dairesinin E. 2018/844 sayılı ve 26.06.2018 tarihli kararıyla durdurulmuştur. 24.11.2017 tarihli koyduğu Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi ve Mahremiyetinin Sağlanması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin sağlık hizmet sunucularına verileri merkezi sağlık veri sistemine göndermek yükümlülüğü getiren 5.maddesinin 8.fıkrasının yürütmesi Danıştay 15. Dairesi tarafından E. 2018/1490 sayılı ve 09.10.2018 tarihli kararla durdurulmuştur. Bu karara yapılan itiraz da Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından YD İtiraz no:2018/801 sayılı ve 30.01.2019 tarihli kararla reddedilmiştir.
3 İDDK’nın YD İtiraz No:2020/459 sayılı ve 20.4.2022 günlü kararı