Sağlık Bakanlığı bir süredir kamuoyuyla paylaşıldığı üzere SARS-CoV-2’den korunmaya ve salgının kontrol edilebilmesine yönelik aşılama sürecine 14 Ocak günü sağlık çalışanlarıyla başlamıştır. COVID-19 salgınına yanıt vermek amacıyla başlatılan bu müdahale kitlesel COVID-19 aşılamadır. Sağlık Bakanlığı COVID-19 Aşısı Bilgilendirme Platformunda uygulama stratejisinde COVID-19 aşısının hastalığa maruz kalma, hastalığı ağır geçirme ve bulaştırma riskleri ile hastalığın toplumsal yaşamın işleyişi üzerindeki olumsuz etkisi değerlendirilerek belirlenen sırayla gruplar halinde uygulanacağı bildirilmiştir (1).
Aşı yapılacak gruplarla ilgili sıralamada ilk aşamada, sağlık çalışanları (A) grubunun ardından yaşlı, engelli, koruma evleri gibi yerlerde kalanlar ve çalışanlar (B) anılmaktadır. Birinci aşamada bu grupları 65 yaş üstü bireyler izlemektedir. Bu sıralamada kronik hastalığı olan kişiler üçüncü aşamada yer bulmuştur.
Yaşlı, engelli, koruma evleri gibi yerlerde kalanlara öncelik verilmiş olması olumlu bir uygulamadır. Başka ülkelerde de kitlesel aşılama stratejisinde bu gruba öncelik verildiği görülmektedir. Ancak ülkemizde, başta kronik ruhsal hastalığı olanlar olmak üzere başkasının bakımına ve desteğine gereksinim duyan kişilerin evde bakıldığı unutulmamalıdır. Bunun yanı sıra kronik hastalık ifadesinin farklı şekillerde yorumlanabildiği salgının erken döneminden itibaren kamu çalışanlarının idari izinli sayılmasıyla ilgili uygulamalarda görülmüştür. Maalesef bu süreçte ruhsal hastalığı olan önemli bir kesim kronik hastalık kapsamında değerlendirilmemiştir.
Kronik psikiyatrik hastalığı olan bireylerin SARS-CoV-2 kapma ve başkalarına bulaştırma, COVID-19 hastalığını ağır geçirme, yatarak tedavi görme ihtiyacı ve ölüm riskinin toplum ortalamasına göre daha yüksek olduğu farklı toplumlarda yapılan, birden çok araştırmanın ortak sonucu olarak bildirilmiştir (2, 3). Tüm kronik hastalıklar gibi Alzheimer ve diğer demansiyel hastalığı olanlar da yüksek risk altındadır (4).
Bu durumun nedenleri arasında psikiyatrik tedavi gören hastaların öz bakım, hijyen, beslenme, uyku ve alınması gereken diğer önlemlere uyum göstermek konusundaki zorlukları, dürtü ve davranış denetimindeki yetersizlikleri, bilişsel bozuklukları, tedaviye erişim güçlükleri, psikiyatrik tedavilerin yan etkilerine bağlı metabolik hastalıklar, psikiyatrik hastalıkla ilişkili inflamatuar süreçler gibi birçok risk etkeni yer almaktadır. Kronik ruhsal hastalığı olan bireylerin sosyoekonomik düzeyi toplum ortalamasına göre daha düşük ve barınma koşulları daha kötüdür. Damgalama, ayrımcılık, dışlama gibi toplumsal süreçler nedeniyle bilgiye erişimleri kısıtlanabilmektedir. Aile bireylerinde benzer bozuklukların görülme sıklığının yüksek olması da COVID-19 gibi bir hastalığı geçirmeleri halinde alabilecekleri destek olanaklarının daha zayıf olmasına yol açmaktadır (2-6).
Yine toplum ortalamasına göre sigara kullanımının daha sık olması ve daha az fiziksel aktivite yapıyor olmaları da hastalık yükünü artıran ve genel sağlık durumunu bozan etkenlerdendir (3, 5).
Ağır ruhsal hastalıkları olan bireylerin beklenen yaşam süresi toplum ortalamasından daha kısadır, psikoz hastalarında bu fark yaklaşık 15 yıldır ve ölüm nedeni %90 oranında kalp-damar hastalıkları, diyabet ve solunum yolu hastalıkları gibi fiziksel hastalıklardır (7).
Pandemi sürecinin yarattığı stresin ve belirsizliğin psikiyatrik hastalıkların alevlenme riskini arttırdığı, ek tedavi gereksinimleri ortaya çıkaracağı, bireysel ve toplumsal açıdan bir yük yaratacağı da düşünülmelidir. Sağlık hizmetlerinin öncelikli olarak salgınla ilgili hizmetlere yöneltildiği bir dönemin ardından, gereksinim duydukları düzenli kontrol ve destekten mahrum kalabilmiş bu grupta belirtilerin alevlenmesi sadece kendi sağlıklarını olumsuz etkilemekle kalmamakta, salgından korunmayla ilgili tedbirleri de riske atmaktadır.
Tüm bu vurgulananlar, ağır ruhsal hastalığı olan bireylerin COVID-19 açısından risk grubu teşkil ettiğine işaret etmektedir. Dolayısıyla kronik ve ağır ruhsal hastalığı olan bireyler ve onlara bakım verme yükümlülüğü olan kişiler aşılamada öncelik verilmesi gereken gruplar arasında mutlaka yer almalıdır. Halen gerek akut gerekse kronik psikiyatri servislerinde yatarak tedavi görmekte olan hastalar da bu kapsamda aşılanmalıdır. Bu hem toplumsal, hem etik bir sorumluluktur.
Sağlık Bakanlığı yetkililerini mümkün olan en hızlı şekilde;
· Yaşlı, engelli, koruma evleri gibi yerlerde kalmıyorlarsa bile ağır ruhsal hastalığı olanlara ve bakım vermekle yükümlü kişilere aşı planında yer vermeye,
· Halen gerek akut gerekse kronik psikiyatri servislerinde yatarak tedavi görmekte olan hastaları da bu kapsamda aşılamaya,
· Kronik ruhsal hastalığı olan bireylerin ilgili aşamada (kronik hastalığı olan kişiler, 3. Aşama A grubu) değerlendirilecekleri konusunda bilgi vermeye,
· Aşının tüm toplum için olduğu gibi, bu grup için de ücretsiz, adaletli ve sürekli tedarik edilmesini sağlamaya, bu konuda bilgilendirme yapmaya,
· Bu gruba yönelik aşı uygulanmasını kendilerinin başvurması ve bürokratik süreçler içermeyecek şekilde kolaylaştırılmasına, bu sürece uzun süredir işletilmeye çalışılan toplum temelli ruh sağlığı hizmetleri alt yapısının dahil edilmesine,
· Salgınla ilgili tüm işlemlerde olması gerektiği gibi, aşılama sürecinin başta Türk Tabipleri Birliği olmak üzere sağlık çalışanı meslek örgütleriyle, uzmanlık dernekleriyle, hasta ve hasta yakını örgütleriyle işbirliği kurularak sürdürülmesine çağırıyoruz.
Kaynaklar
1. https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77706/covid-19-asisi-ulusal-uygulama-stratejisi.html
2. Muruganandam P, Neelamegam S, Menon V, Alexander J, Chaturvedi SK. COVID-19 and Severe Mental Illness: Impact on patients and its relation with their awareness about COVID-19. Psychiatry Res. 2020;291:113265.
3. Warren N, Kisely S, Siskind D. Maximizing the Uptake of a COVID-19 Vaccine in People With Severe Mental Illness: A Public Health Priority. JAMA Psychiatry. 2020.
4. Naughton SX, Raval U, Pasineti GM. Potential novel role of COVID-19 in Alzheimer’s Disease and preventive mitigation strategies. J Alzheimers Dis. 2020;76(1):21-25.
5. Fonseca L, Diniz E, Mendonca G, Malinowski F, Mari J, Gadelha A. Schizophrenia and COVID-19: risks and recommendations. Braz J Psychiatry. 2020;42(3):236-8.
6. Kozloff N, Mulsant BH, Stergiopoulos V, Voineskos AN. The COVID-19 Global Pandemic: Implications for People With Schizophrenia and Related Disorders. Schizophr Bull. 2020.
7. De Hert M, Mazereel V, Detraux J, Van Assche K. Prioritizing COVID-19 vaccination for people with severe mental illness. World Psychiatry. 2021;20(1):54-5.