OBEZİTE ÇALIŞMA GRUBU EYLEM PLANI

Obezite, ülkemizde mortalitenin en önemli nedenlerinden olan iskemik kalp hastalığı, serebrovasküler hastalıkların gelişiminde en önemli, ancak önlenebilir risk faktörlerinden biridir. Obezite, diabetes mellitus, metabolik sendrom, uyku apnesi sendromu ve çeşitli kanserlerin gelişimine neden olarak da hem yaşam süresini kısaltmakta hem de yaşam kalitesini azaltmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ciddi bir sağlık sorunudur ve sıklığı giderek artmaktadır.

1998 TURDEP çalışmasında obezite sıklığı (BKİ≥30kg/m²) ülkemizde 20 yaş üzerinde % 22’dir. Bu oran kadınlarda erkeklerden daha yüksek oranda bulunmuştur.

TEKHARF çalışmasında BKİ’ne göre 1990 yılında ülkemizde 30 yaş üzerinde obezite prevalansı erkeklerde % 12,5 kadınlarda % 32 olarak belirlenmiştir. On yıl sonra, 2000 yılında, obezite prevalansı erkeklerde % 25,3 kadınlarda ise % 44,2’ye ulaşmıştır.

2004 yılında yapılan Türkiye Metabolik Sendrom Araştırması (METSAR) sonuçlarına göre 20 yaş üzeri abdominal obezite prevalansının % 36,2 (erkeklerde % 17,2 kadınlarda % 54,2) olduğu gösterilmiştir.

Bu çalışmalarla da görüldüğü gibi obezite ülkemiz için önemli bir sağlık sorunudur ve giderek de obez kişi sayısı artmaktadır.

Türkiye’de obezitenin önlenmesi ve sıklığının azaltılmasına yönelik olarak Sağlık Bakanlığı’nın önderliğinde obezitenin önlenmesi ve sıklığının azaltılmasına yönelik bir çalışma grubu oluşturmuştur.

Bu çalışma grubu, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, Türk Kardiyoloji Derneği, Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği, Türk Toraks Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Türkiye Milli Pediatri Derneği ile Çocuk ve Ergen Obezite Derneği’nden temsilcilerin katılımı ile toplanarak aşağıdaki eylem planı taslağını oluşturmuştur. 

Hedef Kitle: 

Hedef kitle esas itibariyle tüm toplumdur. Ancak oluşturulacak stratejilerin bazı farklılıklar göstermesi dolayısıyla hedef kitle 3 gruba ayrılabilir: 

1. Çocukluk yaş grubu (0-12 yaş)
2. Adölesan yaş grubu (13-18 yaş)
3. Erişkin yaş grubu

(sağlık Bakanlığı’nın yürütücülüğünde) 

1. Başbakanlık
2. Milli Eğitim Bakanlığı
3. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
4. Ticaret Bakanlığı
5. Milli Savunma Bakanlığı
6. Radyo Televizyon Üst Kurulu ve Basın Konseyinin desteği ile tüm medya kuruluşları
7. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT)
8. Diyanet İşleri Başkanlığı
9. Yerel yönetimler
10. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
11. Herkes İçin Spor Federasyonu

I- Çocuk ve Adölesan yaş grubunda öngörülen eylem planı: 

   A) Beslenme ile ilişkili eylem planı 

1. Anne sütünün 2 yaşına kadar kullanılmasının önemi vurgulanarak, obeziteye karşı koruyucu özelliği ön plana çıkarılmalıdır. Anne sütünün obeziteye karşı koruyucu özelliği yazılı ve görsel medyada hem bilgilendirici kısa yazı ve konuşmalarla hem de basılı medya, görsel medya ve şehirlerde reklam panolarında belli aralıklarla çarpıcı sloganlarla duyurulmalıdır (0-12 yaş). 
   
2. Çocukluk ve adölesan yaşlarda tüketilen ve obezite açısından risk taşıyan ambalaj içerisindeki, özellikle rafine karbonhidrat içeren ve gazlı-şekerli içeceklerin ambalajları üzerinde içerdikleri kalori miktarı ile beraber “aşırı tüketimi şişmanlığa neden olabilir” uyarısının bulundurulması zorunlu kılınmalıdır. Bu konuda Tarım ve Köyişleri ile Ticaret Bakanlıkları paydaşlardır. 
   
3. Obezitenin engellenmesinin en önemli yollarından biri eğitimdir. Bu nedenle Milli Eğitim Bakanlığının aktif katılımı sağlanarak okullarda sağlıklı beslenmenin temel ilkeleri yanı sıra şişmanlığın sağlık üzerine olumsuz etkileri ders olarak okutulmalı, ders içeriği Sağlık Bakanlığı ve ilgili uzman derneklerinin bilimsel görüşleri doğrultusunda belirlenmelidir (0-12 ve 13-18 yaş). 
   
4. Çocukların toplu bulunduğu okul, dersane, sinema gibi mekanlarda yüksek kalori ve yağ içeriği olan (şekerli gıdalar ve gazlı içecekler gibi) gıdalar yerine doğal gıdaların satışının önerilmesi ve özendirilmesi gerekmektedir. Bu konuda Milli Eğitim Bakanlığı’nın denetleyici bir görev üstlenmesi önemlidir. Yine, okul alanları dışında belediyeler ve il sağlık müdürlükleri denetleyici ve teşvik edici bir rol üstlenmelidir (0-12 ve 13-18 yaşlar). 
   
5. Fast-food restoranlarda çizgi film kahramanları gibi çocukluk çağında ilgi odağı olan malzemelerin promosyon olarak kullanılması yolu ile ürün satışına mutlak olarak kısıtlayıcı yasal düzenlemeler getirilmelidir.

B) Fizik aktivite ile ilişkili eylem planı: 

Buradaki eylem planı hem 0-12 hem de 13-18 yaş gruplarnı bir arada kapsamaktadır. 

1. Kolay ulaşılabilir mesafede yeterli ve güvenli oyun ve spor alanlarının oluşturulması ve bu alanların nüfus başına alanının arttırılarak, yeterli organizasyon için asgari standartların da belirlenerek, bu amaçla yerel yönetimler kanununda gerekli düzenlemelerin yapılması sağlanmalıdır (yerel yönetimler). 
   
2. Uygun olan yerlerde yaya yolu yanında bisiklet yolu ve park alanlarının düzenlenmesi bir zorunluluk haline getirilmelidir (Yerel yönetimler). 
   
3. Çocukların mümkün olan en erken yaşlardan itibaren yürüme, bisiklet gibi araçlarla ulaşıma özendirilmesi ve fizik aktivitenin arttırılması için “Sağlıklı Yaşam” ilkelerinin ders olarak okullarda okutulması uygun olacaktır. Yine bu konu ile ilgili Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ve ilgili uzmanlık derneklerinin ortak çalışması gereklidir. 
   
4. Beden eğitimi derslerinin spora yeteneğin tespitinde değil, çocukların ilgisini çekecek sağlıklı bedensel aktiviteye yönlendirme ve özendirmede etkili olarak kullanılabilir şekilde düzenlenmesi sağlanmalıdır (Milli Eğitim Bakanlığı). 
   
5. Okullarda yavrukurt ve izcilik kolları gibi geçmiş yıllarda üzerinde durulan, ama günümüzde unutulmaya yüz tutan faaliyet kollarının etkin ve yaygın hale getirilmesine çalışılmalıdır (Milli Eğitim Bakanlığı). 
   
6. Televizyon seyretmek ve bilgisayar oyunları gibi çocuk ve adölesanlarda fizik aktivite ve sosyalleşmeyi azaltan unsurların çocuk ve adölesanların yaşamında en az düzeye indirilmesi ile ilişkili, özellikle ebeveynleri bilgilendirici panellerin ilgili tüm kuruluşların katılımı ile düzenlenmesi önemlidir. Bu paneller Milli Eğitim Bakanlığının yönetiminde okullarda, velilere yönelik olarak düzenlenebileceği gibi, belediyelerce tüm ebeveynlere yönelik olarak da düzenlenebilir.

II- Erişkin yaş grubunda öngörülen eylem planı: 

   A) Beslenme ile ilişkili eylem planı 

1. Tüm aile ve dolayısıyla toplumun sağlıklı beslenmesinde baş rolü oynayacak olan ev hanımlarının sağlıklı beslenme ile ilgili basılı ve görsel medya tarafından belli aralıklarla bilgilendirilmesinin zorunlu kılınması önemlidir. Asıl önemli olan obezite ve obeziteye bağlı kronik hastalıkların önlenmesi olduğu için, özellikle “Ailenizde şişmanlık, şeker hastalığı ve kalp hastalığı varsa hem kendiniz hem de çocuklarınız risk altında olabilir. Az yağ, az un, az tuz kullan, sevdiklerini hastalıklardan koru!” gibi çarpıcı mesajların TRT kanallarında belli aralıklarla yayınlanması sağlanmalıdır (RTÜK, TRT, tüm medya kuruluşları) 
   
2. Topluma sağlıklı beslenme ile ilgili medya aracılığı ile verilecek mesajların mutlaka ilgili bilimsel kuuluş ve uzmanlık derneklerinin kontrolü altında olması, bu tür mesajların bazı özel sağlık kuruluşlarının reklamı amacıyla kullanımının önüne geçilmesi şarttır (RTÜK ve gerekirse Sağlık Bakanlığının denetimi altında). 
   
3. Görsel medyada verilen yemek tariflerinde obeziteyi engelleyici ve kalp sağlığını koruyucu yemek tariflerinin arttırılması yönünde medya kuruluşları özendirilmeli ve yazılı medyada verilen yemek tariflerinde 1 porsiyondaki kalori miktarının belirtilmesi istenmelidir. 
   
4. Yine sağlıklı beslenmenin yolları, yararları ve obezitenin zararları ile ilgili olarak askerlik çağındaki gençlere yönelik askeri kuruluşlarda bilgilendirici toplantılar belirli aralıklarla düzenlenmelidir (Milli Savunma Bakanlığı). 
   
5. Tüm erişkinlerin sağlıklı beslenme hakkında bilgilendirilmesi ve obezitenin önlenmesinin yararlarının anlatılacağı diğer sürekli iletişim yöntemlerinin planlı olarak hayata geçirilmesi de çok önemlidir. Örneğin, Diyanet İşleri Başkanlığı eşgüdümünde cuma hutbelerinde sağlıklı beslenme ve egzersizin sağlık için önemi ve gerekliliğinin planlı ve belirli aralıklarla gündeme getirilmesi yararlı olacaktır. Yine belediyelerin konu ile ilgili uzmanlık derneklerinin katılımı ile aralıklı paneller düzenlemesi teşvik edilmelidir. 

B) Fizik aktivite ile ilişkili eylem planı: 

1. Çalışan yetişkinler için özellikle kamu kurumları başta olmak üzere ilgili bakanlıkların yapacağı düzenlemeler ile öğle aralarında çalışanların fizik aktiviteye özendirilmesi ve çalışanlar için uygun koşulların sağlanmasına çalışılmalıdır. Bu konuda Sağlık Bakanlığımızın liderlik görevini üstlenmesi kaçınılmazdır. Rekabet unsurunu kullanarak kurumlar arası, çeşitli dallarda spor organizasyonlarının düzenlenmesi teşvik edici bir yöntem olacaktır. 
   
2. Tüm yaş grupları için yaşam alanlarında yaya yollarının güvenli ve rahat yürünebilir hale getirilmesi için belediyeler ile birlikte bir standart oluşturularak, öncelikle hayata geçirilmesi gerekmektedir. Yaşam alanlarının öncelikle taşıtlara değil, öncelikle yayalara ait olması prensibi valilikler ve belediyeler tarafından mevcut kanun ve yönetmeliklerin titizlikle uygulanması yoluyla dahi hayata geçirilebilir. 
   
3. Yerel yönetimlerle bir plan dahilinde, özellikle metropol kentlerde olmak üzere, kademeli olarak tüm kenti kapsayacak toplu taşıma araçlarının kullanıma girmesi sağlanmalı, bu konu tüm hükümetlerin önceliği olmalıdır. Toplu taşımanın büyük kentlerde yaygınlaştırılması için Başbalanlığımızın ilgili tüm kurumları (Devlet planlama teşkilatı, Ulaştırma Bakanlığı, yerel yönetimler gibi) organize ederek ivedilikle harekete geçirmesi gerekmektedir. Bundan sonraki aşamada şehir merkezlerine özel araçların girişinin sınırlandırılması da gündeme getirilmelidir. 
   
4. Emeklilik çağında olan, dolayısıyla daha ileri yaş grubundaki kişilerde yaş ve sağlık koşullarına uygun egzersizin öneminin anlatılacağı ve uygun önerilerde bulunulacak süreli televizyon programlarının TRT liderliğinde oluşturulması sağlanmalıdır. Yine bu konuda Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ve Herkes İçin Spor Federasyonu ile işbirliği yapılmalıdır. 
   

Obezite Çalışma Grubu: 

Doç. Dr. Ayhan Karakoç-Başkan (Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği)

Uzm, Dr. Selma Karaahmetoğlu (Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği)

Doç. Dr. Ahmet Temizhan (Türk Kardiyoloji Derneği)

Doç. Dr. Çağlar Çuhadaroğlu (Türk Toraks Derneği)

Doç. Dr. Sadık Ardıç (Türk Toraks Derneği)

Doç. Dr. Selçuk Aslan (Türkiye Psikiyatri Derneği)

Doç. Dr. Aysun Bideci (Türkiye Milli Pediatri Derneği ve Çocuk ve Ergen Obezite Derneği adına)